نویسنده: تابان خواجهنصیری
در دنیای امروز که همکاریهای بینالمللی و دیپلماسی چندجانبه نقش کلیدی در توسعه اقتصادی و امنیت منطقهای ایفا میکنند، ایران به عنوان کشوری با موقعیت استراتژیک و منابع غنی، میتواند با ایجاد پیمانهای جامع مشابه "اصل مودت" (Treaty of Amity) با کشورهای اروپایی، آسیایی، آفریقایی و حتی اقیانوسیه، گامهای بلندی در جهت تقویت روابط بینالمللی بردارد. این پیمانها نه تنها میتوانند به بهبود روابط اقتصادی و سیاسی کمک کنند، بلکه میتوانند زمینهساز ایجاد اعتماد و همکاریهای پایدار در سطح جهانی باشند.
ایران و اروپا: فرصتهای جدید برای همکاری
ایران و اتحادیه اروپا در سالهای اخیر تلاشهایی برای بهبود روابط داشتهاند، اما این تلاشها بیشتر در قالب توافقهای محدود و موقت مانند برجام (JCPOA) بوده است. با این حال، ایجاد یک پیمان جامع مشابه "اصل مودت" بین ایران و اتحادیه اروپا میتواند به تقویت همکاریهای اقتصادی، تجاری و فرهنگی منجر شود. چنین پیمانی میتواند شامل حوزههایی مانند انرژی، سرمایهگذاری، فناوری و مبادلات فرهنگی باشد و به ایجاد اعتماد متقابل بین دو طرف کمک کند.
برای اجرای این پیمان، میتوان از مکانیسمهای عملی مانند ایجاد صندوقهای سرمایهگذاری مشترک، تسهیل ویزا برای تجار و دانشجویان، و توسعه پروژههای زیرساختی مانند راهآهن و بنادر استفاده کرد. با این حال، چالشهایی مانند تحریمها و اختلافات سیاسی باید از طریق دیپلماسی فعال و گفتوگوهای سازنده حل شوند.
ایران و آسیا: همکاریهای استراتژیک در حال گسترش
ایران با بسیاری از کشورهای آسیایی مانند چین، هند، ترکیه و کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO) روابط نزدیکی دارد. توافقهای دوجانبه و چندجانبه مانند برنامه همکاری جامع ایران و چین یا مشارکت در سازمانهای منطقهای مانند ECO نشاندهنده پتانسیل بالای ایران برای ایجاد پیمانهای جامع با کشورهای آسیایی است. چنین پیمانهایی میتوانند به تقویت همکاریهای انرژی، امنیت منطقهای و توسعه زیرساختها کمک کنند و ایران را به عنوان یک شریک استراتژیک در آسیا تثبیت نمایند.
پروژههای کلیدی مانند خط لوله گاز ایران-پاکستان-هند (IPI)، توسعه بندر چابهار و کریدور شمال-جنوب (North-South Corridor) نمونههایی از همکاریهای موفق ایران با کشورهای آسیایی هستند. علاوه بر این، همکاریهای امنیتی در قالب سازمانهایی مانند SCO میتواند به مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر کمک کند.
ایران و جهان: گسترش همکاریها به آفریقا و اقیانوسیه
اصل مودت میتواند به طور فعالانه با تمام کشورهای جهان، از جمله کشورهای آفریقایی و اقیانوسیه نیز پیگیری شود. ایران میتواند با کشورهای آفریقایی در حوزههایی مانند انرژی، کشاورزی، بهداشت و توسعه زیرساختها همکاری کند. برای مثال، ایران میتواند در پروژههای آبیاری و توسعه کشاورزی در کشورهای آفریقایی مشارکت داشته باشد یا در زمینه صادرات فناوریهای پزشکی و دارویی همکاری کند.
همچنین، کشورهای اقیانوسیه مانند استرالیا و نیوزیلند نیز میتوانند شریکهای مهمی برای ایران در حوزههایی مانند تجارت، فناوری و محیط زیست باشند. ایجاد پیمانهای جامع با این کشورها میتواند به گسترش حضور ایران در بازارهای جهانی و افزایش تعاملات فرهنگی و علمی کمک کند.
یادآوری اصل مودت با آمریکا و پیشنهادی برای آینده
در سال ۱۹۵۵، ایران و آمریکا پیمانی با عنوان "Treaty of Amity, Economic Relations, and Consular Rights" امضا کردند که به مدت چند دهه پایهای برای روابط دوستانه و همکاریهای اقتصادی بین دو کشور بود. با این حال، این پیمان در سال ۲۰۱۸ توسط دولت ترامپ لغو شد. اکنون، پس از گذشت بیش از ۷۰ سال از امضای این پیمان، زمان آن فرا رسیده است که ایران و آمریکا بار دیگر به فکر بازنگری و بازنویسی این پیمان باشند. البته، این بار باید تضمین شود که چنین پیمانی پایدارتر باشد و پس از یک هفته لغو نشود!
پیشنهاد نویسنده: تابان خواجهنصیری
پیشنهاد میکنم که ایران نه تنها با کشورهای اروپایی و آسیایی، بلکه با آمریکا و همچنین کشورهای آفریقایی و اقیانوسیه نیز پیمان مودت جدیدی را در دستور کار قرار دهد. این پیمانها میتوانند به بهبود روابط بینالمللی، کاهش تنشها و ایجاد فرصتهای جدید برای همکاریهای اقتصادی و امنیتی کمک کنند. البته، شرط اصلی این است که چنین پیمانهایی با تعهدات و تضمینهای بلندمدت و پایدار همراه باشند تا بتوانند به عنوان اسنادی تاریخی، روابط ایران با جهان را به سطح جدیدی ارتقا دهند.
پیمان مودت جهانی: ایران، اروپا، آسیا، آفریقا، اقیانوسیه و حتی آمریکا در مسیر همکاریهای نوین.
مطالعات موردی: نگاهی به تجربههای گذشته
یکی از نمونههای عینی و قابل توجه در زمینه پیمانهای بینالمللی، "پیمان مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی" بین ایران و آمریکا در سال ۱۹۵۵ است. این پیمان به مدت چند دهه به عنوان پایهای برای همکاریهای اقتصادی و حقوقی بین دو کشور عمل کرد، اما در سال ۲۰۱۸ توسط دولت ترامپ لغو شد. تحلیل این پیمان نشان میدهد که عدم تضمینهای بلندمدت و پایدار میتواند به شکست پیمانها منجر شود. این مطالعه موردی میتواند به مفسران و سیاستگذاران امروزی درسهای ارزشمندی در مورد چگونگی ساختن توافقهای پایدار بدهد.
دیگر مثالهای قابل توجه شامل پیمانهای مانند اتحادیه اروپا با کشورهای همسایه یا پیمانهای تجاری در آسیا مثل NAFTA است. این پیمانها نشان دادهاند که چگونه همکاریهای اقتصادی میتوانند به توسعه منطقهای و تقویت روابط بینالمللی کمک کنند. اما، همچنین مشخص شده است که بدون توجه به تغییرات سیاسی و اجتماعی، پیمانها ممکن است به چالش کشیده شوند یا نیاز به بازنگری داشته باشند.
نقش فرهنگ و دیپلماسی عمومی در پیمانهای مودت
دیپلماسی فرهنگی و عمومی نقش حیاتی در تقویت پیمانهای مودت دارد. مبادلات فرهنگی، هنری و آموزشی میتواند پلی بین ملتها باشد، اعتماد را افزایش دهد و درک متقابل را بهبود بخشد. برای مثال، برنامههای تبادل دانشجویی، نمایشگاههای هنری بینالمللی و جشنوارههای فرهنگی میتوانند تصویر مثبتی از کشورها در نزد یکدیگر ایجاد کنند.
تجربههای موفقی مانند موسسات فرهنگی فرانسه و آلمان (Alliance Française و Goethe-Institut) که در سراسر جهان فعال هستند، نشان میدهد که چگونه ارتباطات فرهنگی میتواند به تقویت روابط دیپلماتیک کمک کند. ایران نیز میتواند با گسترش این نوع فعالیتها، به ویژه در مناطق اروپا و آسیا، از طریق فرهنگ و هنر، به احیا و تقویت پیمانهای مودت بپردازد.
تحلیل ژئوپلیتیک و پیمانهای مودت
موقعیت جغرافیایی ایران در قلب خاورمیانه و دسترسی آن به آبهای آزاد، یک مزیت استراتژیک مهم برای همکاریهای بینالمللی فراهم میکند. ژئوپلیتیک منطقهای به ایران اجازه میدهد تا به عنوان یک پل ارتباطی بین شرق و غرب و شمال و جنوب عمل کند. این موقعیت میتواند در تقویت پیمانهای مودت با کشورهای اروپایی، آسیایی و حتی آفریقایی موثر باشد.
اما، این امر بدون چالش نیست. تنشهای منطقهای، رقابتهای ژئوپلیتیک و مداخلات بیرونی میتوانند به عنوان موانعی برای ایجاد پیمانهای بلندمدت و پایدار عمل کنند. بنابراین، تحلیل ژئوپلیتیک باید شامل درک عمیق از دینامیکهای منطقهای و بینالمللی باشد تا پیمانهایی که منعقد میشوند، به گونهای طراحی شوند که این چالشها را پیشبینی و مدیریت کنند.